Artykuł został oryginalnie opublikowany pod tytułem “Gejsze w Japonii – między tradycją a współczesnością” przez Centrum Studiów Polska-Azja (http://www.polska-azja.pl/m-superata-gejsze-w-japonii-miedzy-tradycja-a-wspolczesnoscia/)
The article below was originally published by me as “Geisha in Japan – between tradition and contemporaneity” for Poland-Asia Scientific Center (http://www.polska-azja.pl/m-superata-gejsze-w-japonii-miedzy-tradycja-a-wspolczesnoscia/)
Note: there’s no plural form in Japanese. I tend to keep the loanwords in a singular form.
Społeczność japońskich gejsz od zawsze była nietuzinkową mieszanką najbardziej konserwatywnych tradycji pielęgnowanych w Japonii i obowiązującej mody pochodzącej z dworu cesarskiego i wpływów zagranicznych. Choć zaraz po II wojnie światowej, w której Japonia dotkliwie ucierpiała, profesja gejszy stała się synonimem strażniczki japońskiego dziedzictwa kulturowego, obecnie znów widoczna jest jej rola w kształtowaniu masowych trendów. W świadomości Japończyków na nowo zawitała postać gejszy, która potrafi przyciągnąć tłumy zaciekawionych młodych ludzi.
The community of Japanese geisha has always been considered as an extraordinary fusion between the most conservative traditions of Japan, a contemporary fashion coming straight from the imperial court, as well as, the foreign influences. Although right after the II World War (which turned out to be especially catastrophic for Japan) the geisha profession happened to become a synonym for a guardian of traditions, nowadays, we can again observe geisha in a role of the mass-trendsetters. The figure of a geisha has just started afresh to mesmerize the young crowds.
Japońskie określenie „gejsza” oznacza dosłownie „osobę związaną ze sztuką”, a więc w wolnym tłumaczeniu jest synonimem artysty. Początkowo rolę gejsz pełnili mężczyźni umilając czas muzyką i tańcem w dzielnicach „czerwonych latarni”. To właśnie tam, w zagłębiach prostytucji i rozpusty epoki Edo, kwitła innowacyjna wówczas sztuka tańca, teatru i muzyki. Kurtyzany traktowane były jako swoiste ideały piękna, które większość osób znała jednak tylko z dzieł ukiyo-e. Tuż obok nich narodziła się profesja gejszy, na zawsze już historycznie związana z szemranym światem „wodnego handlu”, jak zwykło nazywać się dzielnice cielesnych uciech.
A Japanese term for a “geisha” means, almost literally, a person bonded with art. So, it can be translated directly as “an artist”. Initially, this profession was reserved for men who entertained guests at the red light districts—by dancing, singing, and playing the instruments. Back then, the red light districts were big centers of prostitution and all of the debauchery of the Edo period. But, at the same time, they were the centers of pure art—with innovative dance moves, theatre plays, and never-ending sound of music. Their courtesans were considered as perfect forms of beauty, posing for ukiyo–e prints and paintings. And, in the middle of all of these nihilist things, the female geisha profession was born—from now on, historically bonded with this shady world of “the water trade” (as the pleasure districts were called).
Jedną z pierwszych rzeczy, których uczy się młoda kandydatka na gejszę jest prawidłowe trzymanie długiego trenu kimona, który musi być umiejętnie złożony podczas każdego spaceru ulicami Kioto. Starsze „siostry” cierpliwie pokazują jak złapać lewą ręką prawie dwumetrowy tren i zasłonić nim lewą stronę ciała. Ten staranny zabieg, noszący nazwę hidarizuma, podkreśla w istotny sposób jak bardzo gejsze odcinają się od podejrzeń o prostytucję i rozwiązły styl życia – kimono złożone w ten właśnie sposób tworzy jednolitą całość, której nie można w żaden sposób otworzyć. W obrębie społeczności gejsz w Kioto jest to wyraźny sygnał, że sprzedają one swój dorobek artystyczny, lecz nie siebie same – w odróżnieniu do kurtyzan.
One of the first things learnt by a young candidate for a geisha is holding the kimono hem properly. The hem is especially long and has to be skilfully folded during strolls down the Kyoto streets. Older sisters patiently guide the candidate how to hide her left body side with the extra-long fabric (dancing kimono for geisha are up to two metres long). This neat process is called hidarizuma and punctuates the clear difference between geisha and courtesans. It effectively fights with all suspicions of promiscous lifestyle that might be addressed towards geisha—a kimono held this way creates a flat ensemble, almost impossible to open in any way. Within the artists’ community it’s a distinct signal that geisha sell only their arts, not their bodies. Unlike courtesans.
Istotnym elementem w życiu tych kobiet jest identyfikacja ze swoją małą ojczyzną, jaką są poszczególne dystrykty, w których wychowują się i mieszkają. Dzielnice gejsz w większości wyewoluowały z dzielnic czerwonych latarni zbudowanych przy ważnych ośrodkach religijnych. Bliskość obiektów kultu i przyziemnej rozrywki może razić, jednakże strudzeni pielgrzymi uważali wizytę w herbaciarni za istotny element wyprawy do świątyni. W obrębie Kioto istnieje obecnie aż pięć dzielnic gejsz zwanych lokalnie hanamachi („miasta kwiatów”) – Gion Kobu (uważana za najbardziej reprezentatywną), Pontocho (najdroższa i jednocześnie najmniejsza dzielnica), Gion Higashi (powstała w wyniku podziału Gion na dwie części), Miyagawacho (najbardziej otwarta na zagranicznych turystów) oraz Kamishichiken (położona w odległej części miasta, w pobliżu świątyni Kitano). Każda z dzielnic posiada własne tradycje i szkoli swoje podopieczne w wybranej szkole tańca. Dzięki temu, społeczność gejsz z Kioto, choć w wielu aspektach spójna i hermetyczna, jest również bardzo zróżnicowana pod względem wizualnym oraz artystycznym.
One of the most important aspects of the geisha job is their motherland identity such as particular districts where geisha live and study (these districts are called hanamachi in Japanese, lit. flower towns). The geisha districts can be treated as evolved forms of the red light districts built next to the significant religious structures. This proximity of the religious buildings and entertainment complexes might be found as outrageous, however back in the Edo times, exhausted pilgrims often comforted themselves at teahouses located close to the shrines and temples. It was even considered as an essential element of every pilgrimage.
There are five geisha districts in Kyoto nowadays – Gion Kobu (claiming to be the most luxurious and representative one), Pontocho (the most expensive, yet the tiniest one), Gion Higashi (a small district separated from Gion Kobu), Miyagawacho (the most friendly place for tourists), and Kamishichiken (the oldest one; located at the other side of the city, near the Kitano Shrine). Each district has its own traditions cultivated by their apprentices, most notably at particular dance schools with distinctive dance styles. Therefore, the Kyoto geisha community—homogenic and hermetic after all—is also quite diversified visually and artistically.
Warto podkreślić również ściśle hierarchiczne związki, które wytworzyły się na przestrzeni lat w obrębie tej społeczności. Gejsze nie dopuszczają wewnątrz swojego środowiska praktycznie żadnych mężczyzn, za wyjątkiem swoich zaufanych garderobianych. Tradycyjny zakaz wstępu do domów gejsz (okiya) mają więc wszyscy klienci herbaciarni, przyjaciele, a nawet męscy potomkowie samych gejsz. Co za tym idzie, gejsze nie mają prawa do zawierania związków małżeńskich, przynajmniej w trakcie rozwijania swojej kariery w hanamachi. Nieformalne związki są traktowane bardziej przychylnie, lecz aby zostać żoną, gejsza zobowiązana jest do wystąpienia z zawodu i odejścia z tej matriarchalnej społeczności. Wynika to również z przywiązania do tradycji, wedle której gejsze są zaślubione ze swoją sztuką, a więc nie mogą być formalnie oddane żadnemu mężczyźnie. Nie istnieje żadna pośrednia droga, ponieważ każda z nich wymaga pełnego skupienia i poświęcenia ze strony kobiety.
It is important to stress the tight relationships and associations within hanamachi—this kind of a sisterhood is genuine for this community. Geisha do not accept men to enter their intimate everyday life, besides their trusted kimono dressers. Traditionally, all of their male customers, friends, and even offspring are banned from the geisha houses. They can only enter the teahouse’s area, though it’s usually located within the same building. Thus, geisha living at the boarding house are technically incapable of maintaining love affairs—but they are not allowed to marry, after all. In order to become a wife, a geisha has to quit her job and existing lifestyle within this matriarchal community. Hanamachi are more favourable of informal relationships, rather than marriages. It is believed that geisha are metaphorically married to their art, so they cannot formally dedicate themselves to any man. There is no other way, as both art and man require a lot of attention, affection, and concentration of feelings.
Hierarchizacja struktury społecznej hanamachi nie jest skomplikowana – wszystkie mieszkanki danego dystryktu zwracają się do siebie per „starsza siostro” lub „matko”, czasem na przekór faktycznemu wiekowi. W tym świecie najbardziej liczy się doświadczenie i poziom obycia z tradycyjnymi sztukami. Silne więzy są dodatkowo podkreślane specjalnymi ceremoniami, podczas których młodziutka uczennica trafia pod dożywotnią opiekę starszej stażem gejszy. Związki te trwają nawet po formalnej rezygnacji gejszy z pełnienia zawodu, która już zawsze może liczyć na wsparcie każdej ze swoich sióstr. Nie jest prawdą, że w obrębie tej sfeminizowanej społeczności istnieje chora rywalizacja i podłe intrygi, choć jeszcze w latach 90. było to powszechne zjawisko. Obecnie gejsze walcząc o przetrwanie swojej profesji wspierają się nawzajem w nieomal wszystkich sprawach. Dotyczy to także pomocy innym gejszom spoza wyznaczonego dystryktu, a także gejszom z miast sąsiadujących z Kioto.
Hierarchization of the hanamachi’s social structure is not complicated though—all of its inhabitants address themselves as “sisters” or, regarding the teahouses, restaurants, and okiya owners, “mothers”. Sometimes biological age doesn’t even matter. In this world, experience and art level is the key. Strong relationships between sisters are additionally embraced with special ceremonies, during which young apprentices are formally bonded with their older sisters. Such kind of an affiliation is usually lifetime. However, it’s not entirely true that, within such feminized community, there is a cold calculation, rivalry, and mean conspiracies. It does happen, though, yet it’s not a common situation. Nowadays in order to survive, geisha just cooperate collectively, even across the districts and cities. Young geisha tend to be friends and spend their free time together.
Pomimo istotnego spadku populacji gejsz w całej Japonii, fora internetowe zapełniają się pytaniami nastolatek o to, jak rozpocząć naukę w wybranym przez siebie hanamachi. Z roku na rok staje się to jednak coraz prostsze. Dzielnice gejsz otwierają się na świat dzięki stronom internetowym, a sama rekrutacja przebiega dziś sprawniej niż na początku 2007 roku. Najtrudniejszym etapem jest jednak uzyskanie przez dziewczynki zgody rodziców na naukę pod okiem gejsz, ponieważ wciąż wiele osób w Japonii kojarzy ten zawód z rozwiązłością i „wodnym handlem”. Oprócz zgody opiekunów prawnych, podstawowym wymogiem stawianym przez dom gejsz jest także poświadczenie ukończenia gimnazjum. Nauka w hanamachi zastępuje bowiem dalszą, standardową edukację.
Although there is, of course, a noticeable decrease of a geisha population in Japan, the Japanese message boards are getting full with a basic question asked by teenage girls—”how to become a geisha apprentice (i.e. maiko) ?”. Some of them have watched TV documentaries about contemporary lifestyles of the geisha; others played dress up during their trips in Kyoto. Before 2007, it wasn’t that easy to join this artistic community—one had to gain an access to this world, granted by personal connections. Right now, however, the hanamachi population decrease enforced much simpler ways of recruiting the applicants, such as internet forms used by some of the districts. Because of that, sometimes, the most difficult part of applying for a geisha job is to persuade the parents to accept this decision. There are still a lot of misconceptions among Japanese people, regarding the world of the geisha, and parents are usually against this kind of a lifestyle. Besides the parents’ approval, young maiko candidates need to graduate from a secondary school (i.e. junior high). They continue their education at professional art schools located in all geisha districts. The classes are quite unusual, though—there’s no Math, biology, or history, but traditional Japanese dance and folk music.
Ścieżka kariery gejszy w Kioto opiera się na dawnym systemie hierarchizacji społecznej. Po otrzymaniu zgody rodziców i akceptacji ze strony wybranego domu gejsz, szesnastolatka (choć czasem nastolatki mieszkające już w Kyoto mogą rozpocząć kształcenie w wieku piętnastu lat, a więc jeszcze przed opuszczeniem murów zwykłej szkoły) przeprowadza się na stałe do okiya, gdzie rozpoczyna pierwszy etap nauki. Gejsze często wspominają ten okres jako najtrudniejszy w karierze, ponieważ polega on na bezwzględnym podporządkowaniu się starszym mieszkankom domu, co jest szczególnie trudne w tak młodym wieku. Ten rozdział w życiu gejszy trwa około roku, a jego nazwa (shikomi) znaczy dosłownie przygotowanie. W praktyce jest to faktycznie usługiwanie – do obowiązków shikomi należy sprzątanie całego domu, podwórka, robienie zakupów i noszenie bagaży. Do tego dochodzi nauka dialektu używanego na co dzień w Kioto, początkowe lekcje tańca i etykiety. Nie jest więc niespodzianką, że wiele dziewczyn rezygnuje z kariery gejszy właśnie w tym momencie.
The career path in Kyoto is based on a hierarchical social system. The geisha career is usually started at the age of sixteen, although Kyoto-native candidates are able to start visiting the okiya (i.e. geisha house) after their fifteen or fourteen birthday. They do not drop out of the regular school yet; it just can be another after-class activity. After a school graduation ceremony, the girl, in order to become a maiko, has to move out of home into the okiya. Many geisha mention this moment as the most difficult one in their whole career—an abrupt separation from their family and friends happens to be a shocking experience. From this moment, they have to obey the rules set up by the older inhabitants of the okiya, which might be especially demanding and oppresive for such young souls. This initial part of the training is called a shikomi (“preparing”) stage and lasts around a year. Technically, a shikomi is like a servant—she’s obliged to do the housework (even clean up the toilets), go shopping, and help older sisters out. During this particular stage, shikomi starts her dancing and court etiquette classes, while her very first task is to learn the unusual Kyoto dialect. Therefore, it should not be surprising that a lot of girls quit the profession during this preparation period.
Na najwytrwalsze z nich czeka jednak nagroda. Po ukończeniu początkowej nauki przeistoczą się w minarai, a następnie w maiko. Są to najbardziej atrakcyjne lata kariery, zarówno pod względem wizualnym, jak i osobistego rozwoju. Stając się minarai można już uczestniczyć w wieczornych przyjęciach, a nauka przybiera formę obserwacji starszych sióstr. Jest to także czas, gdy początkująca gejsza otrzymuje artystyczny pseudonim, pozwolenie na malowanie twarzy białą farbą, noszenie ciężkich i długich kimon, a także upinanie własnych włosów w nawoskowane fryzury z epoki Edo. Ten niewątpliwie ekscytujący moment pieczętuje oficjalne rozpoczęcie kariery jako maiko, po około miesiącu od debiutu jako minarai. Wreszcie, po trzech lub nawet pięciu latach pracy jako maiko, odbywa się ceremonia nadania tytułu prawdziwej gejszy. W dialekcie Kioto gejsze preferują jednak słowo geiko, czyli „dziecko sztuki”. Takim wyjątkowym dzieckiem można stać się po ukończeniu 21 lat.
But it’s rewarding to be persistent. After the first year of intensive training, shikomi is allowed to become a minarai, and finally, a maiko. These are, to many of them, the most flamboyant and attractive parts of the career—both visually and artistically. A minarai attends the evening parties with her older sisters whom she watches and studies during the work. She’s also granted a permission to paint her face white, wear significant stage kimono, and style her hair in the Edo-period manner. It really is an exciting time; but after about a month, the maiko career is upon her. To seal the contract, minarai makes a public debut as a maiko and bonds officially with one of her older sisters as her personal guardian within the world of traditional arts. Nevertheless, the maiko stage is just a prelude to a fully fledged and independent geisha career—a “graduation” ceremony (erikae) is usually held at the age of twenty-one.
Szerokie pojęcie sztuki pozostającej w zainteresowaniu gejsz ogranicza się nie tylko do muzyki, tańca i śpiewu. Adeptki z Kioto studiują również tradycyjną ceremonię herbacianą, ikebanę, sztukę konwersacji, a także japońskie gry towarzyskie. Swoje umiejętności prezentują przed publicznością podczas corocznych występów na scenach teatralnych, a także w trakcie prywatnych przyjęć i wydarzeń kulturalnych. Od wieków zajmują się dostarczaniem rozrywki, jednakże ich populacja z każdym rokiem kurczy się. Stały napływ nowych kandydatek na gejsze posiadają jedynie dwa, spośród pięciu dystryktów w Kioto. Starsze gejsze nie dopuszczają jednak do siebie myśli, że ich profesja może kiedyś całkowicie zniknąć. Japońskie tradycje będą przecież istniały tak długo, jak długo przetrwa japoński naród.
Art activities performed by geisha are not only limited to dance, music, and singing. These art adepts from Kyoto study also the traditional form of a tea ceremony, ikebana, the art of conversation, and Japanese drinking games. They present their skills publicly during annual dance recitals, theatre plays, cultural events, and private parties. Geisha are trained to entertain—and it has always been their main interest. Nowadays though, they need to especially strive for a survival in a modern world and this can be achieved only by nurturing their traditions. The traditions, after all, are cultivated as long as the nation is also alive and aware of its own heritage.
This was such an interesting read! Thanks for the effort!! Cant wait for more!
Nice article! Enjoyed reading it.
I did not appreciated them till I accidently met one, the way she walked was like floating in the air.
Was stunned with her beauty and charm, people of Kyoto consider them living treasures